De grote serre van de Plantentuin Meise ligt verscholen in het hart van de tuin en bewaart een unieke collectie levende planten, waaronder zeldzame, bedreigde soorten uit alle klimaatzones. De nieuwe serre verdubbelde in oppervlakte tot meer dan 7.000 m² en kreeg een opvallende toevoeging: de Groene Ark. Dit polyvalente bezoekerspaviljoen lijkt als een donker volume te zweven te midden van een zee aan nieuwe kassen, met een multifunctionele ruimte, een panoramisch dakterras en inkijk in de serres naar de plantencollecties en in de zadenbank. Zo wordt de anders afgesloten plantencollectie toch toegankelijk voor het publiek.
De kassen zelf, vier tot tien meter hoog, herbergen planten uit zowel droge als vochtige klimaten en zijn uitgerust met de nieuwste technieken voor optimaal beheer. Dankzij hun energiezuinig ontwerp verbruiken ze meer dan 50% minder dan de vorige serres, in lijn met de ambitie van de Plantentuin om klimaatneutraal te worden tegen 2045.
Criterium 1: Architecturale kwaliteit en context (3 punten)
De Groene Ark is een veilige haven voor tienduizend plantensoorten van over de hele wereld – waaronder vele bedreigde – waarvan telkens drie exemplaren worden gekoesterd voor de toekomst. Met het nieuwe serrecomplex wilden we deze missie niet alleen ondersteunen, maar ook delen met de bezoekers door een unieke inkijk te geven in de normaal gesloten serres.
Een slimme routing en een publiek paviljoen midden in het serrecomplex betrekken de bezoekers intensief bij de werking en de kwetsbare collecties. Iets wat wereldwijd uniek is en doorgetrokken wordt in het aangrenzende dienstgebouw, met een inkijk op de zadenbank en zal uiteindelijk via de nieuwe Belgische tuin tot het Pachthof leiden.
Het poëtische bezoekerspaviljoen vormt qua materialisatie en ontwerp een sterk contrast met de rationele staal- en glasconstructies van de serres. Het ontwerp vond inspiratie in het skelet van een cactus en verkent de grenzen van houtbouw. Het dak bestaat uit een paraboloïde ribstructuur van twintig meter lange, flexibele planken die om en om als een weefsel in elkaar zijn genageld. Van binnenuit is deze bijzondere opbouw goed zichtbaar. Het geheel rust op een betonnen sokkel die aansluit bij de onthaalgebouwen van de Plantentuin (eveneens NU architectuuratelier ism Archipelago).
Op de eerste verdieping bevindt zich het terras met centraal het dak van het paviljoen. Hier krijgt de bezoeker een prachtig zicht op de dakbedekking waar verduurzaamd zachthout werd herbruikt en omgevormd tot houten lamellen die als een huid het volume bedekken, bijna als een dier.
Het terras rondom is ook publiek toegankelijk waardoor de bezoekers ook van bovenaf inkijk krijgen in en over de serres en de Plantentuin.
Het publieke paviljoen informeert de bezoekers over de werking en de projecten die op dat moment aan de gang zijn en wordt flexibel ingezet als tentoonstellingsruimte, ruimte voor lezingen of andere evenementen.
Criterium 2: Duurzame aanpak (3 punten)
De nieuwe serres zijn hoogwaardige technologische kassen en bieden 9 klimaatafdelingen met 4 temperatuurregimes, telkens gecombineerd met droog of vochtig klimaat. Ze zijn het echte kloppende hart van de vorstgevoelige plantencollecties en beschikken over alle ruimte en technieken nodig om een levende plantencollectie optimaal te beheren. De warmste ruimtes werden zo dicht mogelijk bij het centrum van het complex geplaatst, terwijl de omringende koelere kassen voorzien zijn van isolerende polycarbonaatpanelen of dubbel glas. Samen met de schaduw- en thermische schermen zorgt het voor een energiezuinig complex met een verbruik dat ruim 50% lager ligt in vergelijking met de vorige serres! De realisatie van de Groene Ark is dan ook een belangrijke stap voor de Plantentuin om klimaatneutraal te worden tegen 2045. Bovendien wordt al het regenwater opgevangen in drie waterkelders die samen 1.000 m³ water kunnen bevatten zodat er meerdere weken droogte overbrugd kan worden. Slimme technologieën garanderen ook een efficiënte aanpak van klimaatbeheer tot waterbesparing
De buitenbekleding van het dak van het bezoekerspaviljoen werd afgewerkt met gemodificeerde Kebony-houten dakspanen wat zorgt voor een natuurlijke afwerking in harmonie met de botanische omgeving en wat ook qua ecologisch engagement in de lijn ligt met de missie van de Plantentuin. Terwijl hardhout 80 tot 200 jaar nodig heeft om te groeien, werd snelgroeiend zachthout gebruikt dat door het dual modification TM-proces getransformeerd werd waardoor het de eigenschappen van hardhout krijgt. Zo ontstaat een levensvatbaar ecologisch alternatief voor tropisch hardhout, duurzaam en met een lange levensduur en stabiliteit.
Criterium 3: Functionaliteit en gebruikerservaring (2 punten)
Vanuit de donkere plint van het paviljoen krijgen bezoekers een helder zicht op de lichtrijke serres, met nauwelijks glasreflectie – alsof je door een raam kijkt met je handen rond je ogen. Op het dak biedt een terras dan weer een weids panorama. Deze contrasten versterken de ervaring en tillen het bezoek naar een hoger niveau, waardoor het een blijvende indruk nalaat.
Ook de toegang tot het paviljoen speelt met dit spel: via een smalle doorgang vanuit het bosrijkere parkdeel, door de lichte glasstructuren, naar een meer intieme, donkere ruimte onder de houten koepel.
Een duidelijke routing en geïntegreerde infopanelen begeleiden de bezoeker, sensibiliseren rond biodiversiteit en benadrukken het belang van plantenonderzoek en -behoud. Wetenschappers aan het werk kunnen zien, maakt die boodschap nog tastbaarder en overtuigender.
Om de complexiteit van de serre-eisen te begrijpen en te vertalen naar architectuur, werd nauw samengewerkt met Plantentuin Meise en haar medewerkers.
